ابوذر غلام‌نژاد، روزنامه نگار:
در روزگاری که معنای اخلاق، ایمان، عدالت و آزادی در هاله‌ای از تردید و بحران فرو رفته، بازخوانی رمان سترگ «برادران کارامازوف» از فیودور داستایوفسکی، بیش از یک تجربه‌ی ادبی، تلاشی است برای مواجهه با پرسش‌های بنیادین بشر. این کتاب نه‌فقط آخرین اثر نویسنده‌ی روس است، بلکه چکیده‌ی تمام اندیشه‌ها، دغدغه‌ها و کشمکش‌های درونی اوست؛ اثری که مرز میان داستان و فلسفه، دین و روانشناسی، جامعه و وجود را از میان برمی‌دارد.
چهار برادر، چهار چهره‌ی انسان
روایت کتاب بر مدار قتل پدر فاسد و شهوت‌پرست خانواده می‌چرخد؛ اما این ماجرا صرفاً بهانه‌ای است برای نمایش سیر تحول روح آدمی. هر یک از فرزندان کارامازوف، تجسم بخشی از وجود انسان هستند:
ایوان: عقل‌گرای شکاک، که با وجود ایمان به خدا، عدالت جهان را نمی‌پذیرد.
«من خدا را می‌پذیرم، اما جهانش را نه.»
دمیتری (میتیا): گرفتار امیال و وجدان، مردی بین گناه و نادم
«من فقط می‌خواهم زندگی کنم، نه اینکه درست زندگی کنم!»
آلیوشا: روحانی مسیحی جوان، مظهر ایمان، شفقت و مهربانی.
«در همه چیز عشق بورز، حتی به گناهکار.»
اسمردیاکوف: فرزند نامشروع و پنهان، نماد پوچی، تنفر خاموش و شر نهفته.
در واقع، کارامازوف‌ها نه فقط شخصیت‌هایی در رمان، بلکه صورت‌هایی از نوع انسان هستند؛ جدال‌ درونی هر انسان میان نور و تاریکی.
افسانه‌ای در دل رمان: بازجویی از مسیح
در یکی از فصل‌های ماندگار کتاب، ایوان داستانی تخیلی نقل می‌کند: بازگشت عیسی مسیح به اسپانیا و دستگیری‌اش به‌دست کلیسای تفتیش عقاید. مفتش اعظم به مسیح می‌گوید: «تو به انسان آزادی دادی، اما او از آزادی وحشت دارد… ما نان، معجزه و اقتدار را به او می‌دهیم، و آرامش را.» این فصل، که به‌حق آن را یکی از درخشان‌ترین صفحات ادبیات جهان می‌دانند، نقدی‌ست تند بر دین‌سالاری، اخلاق تحمیلی و سلب اختیار انسان مدرن در نام دین. داستایوفسکی اینجا نه از خدا، که از سوء‌استفاده از خدا انتقاد می‌کند.
پدرکشی و بحران معنا
قتل فئودور کارامازوف، پدر خانواده، تنها قتل یک فرد نیست؛ نماد گسستن پیوند انسان با مرجعیت، با سنت، با «پدر آسمانی» است. اما داستایوفسکی هشدار می‌دهد: «همه‌ی ما در قتل پدر شریک‌ایم.»او نشان می‌دهد که جهان بدون پدر، بی‌پناه‌تر و پرآشوب‌تر خواهد شد. انسان بی‌خدا، اگر خود را مسئول نداند، به ورطه‌ی پوچی سقوط می‌کند.
رنج، عدالت، و امکان رستگاری
در دل داستان، مفاهیم رنج و رستگاری درهم‌تنیده‌اند. دمیتری، متهم بی‌گناه، تصمیم می‌گیرد تبعید و عذاب را بپذیرد، نه برای فرار، که برای پاک‌شدن:«بگذار زمین بخورم، بگذار رنج بکشم؛ فقط بگذار انسانی‌تر شوم.»
این‌جا داستایوفسکی رنج را نه درد، که فرصتی برای بازسازی درون می‌داند.
داستایوفسکی، آینه‌ی تیره و روشن روح بشر
برادران کارامازوف کتابی است درباره‌ی مسئولیت، زمانی که بی‌گناهی؛ درباره‌ی ایمان، وقتی دلیلی نداری؛ درباره‌ی اخلاق، حتی وقتی خدا خاموش است. این اثر عظیم، انسان را وا‌می‌دارد که از خود بپرسد: «اگر خدا نباشد، آیا همه‌چیز مجاز است؟»
داستایوفسکی پاسخ نمی‌دهد، اما پیشنهاد می‌کند که تنها با عشق، شفقت، و پذیرش رنج، می‌توان از این تاریکی عبور کرد. این کتاب، گفت‌وگویی است بی‌پایان میان انسان و حقیقت.
اگر ‌آن را نخوانده‌اید، این اثر را نه برای سرگرمی، بلکه برای شناختن خودتان بخوانید.