زهرا زارع، روزنامه نگار:
نان، که همواره به عنوان نماد برکت و قوت غالب سفره ایرانیان شناخته میشود، این روزها خود به چالشی اقتصادی بدل شده است. گرانی نان، پدیدهای چندوجهی است که ریشه در عوامل مختلف اقتصادی، کشاورزی و سیاستگذاری دارد و تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر معیشت مردم، به ویژه اقشار کمدرآمد و متوسط، میگذارد.
ریشههای گرانی نان؛ از مزرعه تا نانوایی
افزایش قیمت نان، تنها نتیجه یک عامل نیست، بلکه حاصل زنجیرهای از افزایش هزینههاست که از ابتدای زنجیره تولید آغاز میشود. در وهله اول، قیمت گندم، ماده اولیه اصلی نان، نقشی کلیدی ایفا میکند. با وجود تلاشها برای خودکفایی در تولید گندم، اما عواملی چون خشکسالیهای پی در پی، افزایش هزینههای تولید برای کشاورزان (مانند کود، سم، بذر و نیروی کار) و همچنین قیمتگذاری خرید تضمینی گندم که گاهی با هزینههای واقعی تولید همخوانی ندارد، همگی بر قیمت نهایی گندم تأثیر میگذارند. این نوسانات، به طور مستقیم به قیمت آرد و در نهایت نان منتقل میشود.
فراتر از گندم، افزایش هزینههای تولید در نانواییها نیز عاملی مهم در گرانی نان است. نانوایان با طیف وسیعی از افزایش هزینهها روبرو هستند: از قیمت خود آرد، خمیرمایه و نمک گرفته تا هزینههای جاری مانند آب، برق و گاز که بخش قابل توجهی از سبد هزینههای تولید را تشکیل میدهند. دستمزد کارگران، هزینههای نگهداری و تعمیر تجهیزات، و همچنین هزینههای حمل و نقل مواد اولیه و محصولات، همگی جزئی از این معادله هستند. در شرایط تورم عمومی بالا و افزایش نرخ ارز، طبیعی است که تمامی این هزینهها رو به افزایش بگذارند و فشار مضاعفی بر دوش نانوایان قرار دهند.
یکی از بحثبرانگیزترین جنبههای گرانی نان، موضوع یارانه پنهان و سیاستهای قیمتگذاری است. سالهاست که دولت برای تنظیم بازار و حمایت از مصرفکنندگان، قیمت نان را پایینتر از قیمت واقعی آن تعیین کرده است. این یارانه، هرچند باعث دسترسی آسانتر مردم به نان شده، اما چالشهای خود را نیز به همراه داشته است. از جمله این چالشها میتوان به قاچاق آرد یارانهای به خارج از کشور یا استفاده از آن در مصارف غیر از تولید نان، کاهش انگیزه نانوایان برای ارتقای کیفیت به دلیل عدم صرفه اقتصادی، و در نهایت، عدم تطابق قیمت نهایی با هزینههای واقعی تولید اشاره کرد. هرگونه تلاش برای اصلاح قیمت نان و تعدیل یارانهها، به طور مستقیم بر قیمت نهایی مصرفکننده تأثیر میگذارد و بحثهای فراوانی را پیرامون آن برمیانگیزد.در نهایت، نوسانات اقتصادی و تورم افسارگسیخته، عاملی فراگیر است که تمامی بخشهای اقتصادی کشور را تحت تأثیر قرار داده است. افزایش مداوم تورم، قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده است. این بدان معناست که با وجود اینکه قیمت نان ممکن است به صورت درصدی افزایش یافته باشد، اما برای خانوادهها، خرید همین مقدار نان نیز دشوارتر شده است. همزمان، این تورم، هزینههای تولید را برای نانوایان و سایر مشاغل افزایش داده و چرخه گرانی را تشدید میکند.
تأثیر گرانی نان بر سفره مردم؛ شکافی عمیقتر
نان، نه تنها قوت غالب، بلکه ارزانترین منبع انرژی و تغذیه برای بسیاری از خانوادههای ایرانی است. بنابراین، هرگونه افزایش قیمت آن، تأثیری زنجیرهای بر سفره خانوارها دارد:
با گران شدن نان، خانوادهها ناچارند از سایر اقلام ضروری چشمپوشی کنند یا میزان خرید آنها را کاهش دهند. این بدان معناست که سبد غذایی خانوادهها محدودتر شده و کیفیت تغذیه آنها کاهش مییابد. پول نانی که بیشتر هزینه میشود، از جیب سایر نیازهای اساسی مانند گوشت، مرغ، میوه، پوشاک و هزینههای بهداشتی و آموزشی کسر میشود.
در مواجهه با گرانی، برخی خانوادهها ممکن است مجبور شوند مصرف نان خود را کم کنند یا به سمت نانهای ارزانتر و گاهاً با کیفیت پایینتر سوق پیدا کنند. این تغییر میتواند پیامدهای منفی بر سلامت جامعه داشته باشد، زیرا نانهای صنعتی یا نانهای سبوسدار که از ارزش غذایی بالاتری برخوردارند، ممکن است از سبد مصرف حذف شوند.
گرانی کالاهای اساسی، به ویژه نانی که نماد ثبات و روزی حلال است، بار روانی سنگینی بر دوش مردم میگذارد. احساس ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه، ناامنی اقتصادی و نگرانی از آینده، میتواند به طور جدی بر سلامت روان جامعه تأثیر بگذارد.
راهکارها و چشمانداز؛ مسیری به سوی ثبات
برونرفت از بحران گرانی نان و تأمین امنیت غذایی، نیازمند نگاهی جامع و چندوجهی است که تمامی حلقههای زنجیره تولید و مصرف را در برگیرد:برای ثبات قیمت گندم، ضروری است که به سمت افزایش بهرهوری در تولید گندم حرکت کنیم. این شامل حمایت قاطع از کشاورزان در تأمین نهادهها (بذر، کود، سم)، توسعه روشهای نوین آبیاری و مدیریت صحیح منابع آب، و همچنین تعیین قیمت خرید تضمینی گندم به صورت عادلانه و منطبق با هزینههای واقعی تولید است.
بازنگری اساسی در سیاستهای یارانهای نان ضروری است. هدفمند کردن یارانهها به گونهای که هم نان با کیفیت و قیمت مناسب در اختیار مردم قرار گیرد و هم نانوایان انگیزه لازم برای تولید داشته باشند، میتواند راهگشا باشد. اجرای طرحهای حمایتی مستقیم برای اقشار آسیبپذیر، میتواند جایگزین مناسبی برای یارانههای عمومی و ناکارآمد باشد.
تشویق نانوایان به استفاده از گندم کامل و سبوسدار، ارتقای سطح بهداشت در نانواییها و همچنین معرفی و ترویج انواع نانهای سالم و مغذی، میتواند به بهبود وضعیت تغذیه جامعه کمک کند. سرمایهگذاری بر روی تحقیق و توسعه در زمینه تولید نان، میتواند منجر به نوآوری و تنوع بیشتر در محصولات شود.
ایجاد شفافیت کامل در تمامی مراحل از تولید گندم تا توزیع آرد و عرضه نان، از اهمیت بالایی برخوردار است. نظارت مستمر بر عملکرد نانواییها، جلوگیری از تخلفات و برخورد با قاچاق آرد، میتواند به حفظ ثبات بازار و جلوگیری از سوءاستفاده کمک کند.
نیاز به رویکرد کارشناسی و مشورت با متخصصان
حل مسئله گرانی نان، نیازمند رویکردی جامع و همهجانبه است که در آن، نظرات کارشناسان، متخصصان حوزه اقتصاد، کشاورزی و تغذیه، و همچنین فعالان بخش تولید و توزیع نان، به دقت مورد توجه قرار گیرد. تدوین سیاستهای کارآمد و پایدار در این زمینه، بدون در نظر گرفتن دیدگاههای تخصصی و تجربیات عملی، امکانپذیر نخواهد بود. ضروری است که دولت، مجلس و سایر نهادهای تصمیمگیر، با برگزاری جلسات هماندیشی، بهرهگیری از ظرفیت مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، و همچنین مشورت با تشکلهای صنفی مرتبط، نسبت به جمعآوری اطلاعات دقیق و تحلیل صحیح شرایط اقدام نموده و با اتخاذ تصمیمات آگاهانه و مبتنی بر شواهد، گامی مؤثر در جهت حل این چالش مهم بردارند.
نقش آموزش و فرهنگسازی در مصرف بهینه نان
علاوه بر راهکارهای مربوط به تولید و توزیع، توجه به نحوه مصرف نان نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. متأسفانه، میزان دورریز نان در ایران بسیار بالاست که این امر، منجر به هدر رفتن منابع و افزایش هزینهها میگردد. لذا، ضروری است که برنامههای آموزشی و فرهنگسازی هدفمندی برای ارتقای آگاهی عمومی در زمینه خرید به اندازه نیاز، نگهداری صحیح نان و جلوگیری از اسراف طراحی و اجرا شود. این برنامهها میتوانند از طریق رسانههای جمعی، مدارس، مساجد و سایر نهادهای فرهنگی به اجرا درآیند و با تأکید بر ارزش غذایی نان و اهمیت صرفهجویی در مصرف آن، به تغییر رفتارهای نادرست و شکلگیری الگوهای مصرف بهینه کمک نمایند.
نتیجه:
نان، بیش از یک کالا، بخشی از فرهنگ و هویت ماست. گرانی آن، زنگ خطری است که مسئولان و مردم را به همکاری و همفکری فرا میخواند. یافتن راهکارهای پایدار برای تضمین نان با کیفیت و قیمت مناسب، نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است تا این همراه همیشگی سفرههایمان، همچنان مایه برکت و قناعت باقی بماند.
