فیروزه نعیمی، روزنامه نگار:
با پایان عملیات نظامی میان ایران و اسرائیل، جبهه تازهای آغاز شده؛ جنگی خاموش اما تعیینکننده در عرصه افکار عمومی، مشروعیت و روان جامعه. این جنگ، با ابزار تصویر و واژه، ذهن مردم را هدف گرفته است.
درست زمانی که تصاویر آتش و دود از آسمان منطقه پاک میشد و تیترها از «توافق آتشبس» میگفتند، جبههای تازه آغاز شد؛ جبههای بیصدا اما پیچیدهتر. جنگ روانی پس از درگیری ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، به واقعیتی تعیینکننده در عرصه رسانه و افکار عمومی تبدیل شده است.
کارشناسان معتقدند در دوران جنگهای نوین، نبرد نظامی در میدان ممکن است پایان یابد، اما «جنگ روایتها» تازه آغاز میشود؛ نبردی برای تسلط بر ذهنها، بازتعریف پیروزی و شکست و بازسازی مشروعیت داخلی و جهانی.
روایتهای متضاد پس از آتشبس
بلافاصله پس از توافق، موجی از محتواهای رسانهای در دو جبهه منتشر شد. رسانههای داخلی ایران بر «اقتدار منطقهای» و «بازدارندگی موفق» تأکید کردند، در حالی که رسانههای اسرائیلی و غربی بر «مهار تهدید ایران» و «توان اطلاعاتی اسرائیل» متمرکز بودند.
دکتر علی صفوی، استاد ارتباطات سیاسی، میگوید: «در جنگهای مدرن، آنچه در ذهن مردم میماند، از آنچه در میدان اتفاق افتاده مهمتر است. هر طرف تلاش میکند با خلق روایت غالب، خود را پیروز معرفی کند.»
افکار عمومی؛ بین اضطراب و سردرگمی
اگرچه عملیات نظامی پایان یافته، اما جامعه در حالت تعلیق روانی بهسر میبرد. تحلیلهای تهدیدآمیز، تصاویر تکراری از ویرانی، و شایعات شبکههای اجتماعی، نوعی اضطراب مزمن ایجاد کردهاند.
زهرا نجفی، روانشناس اجتماعی، میگوید: «جامعه در وضعیت «آرامش ناپایدار» قرار دارد؛ فیزیکی آرام، اما روانی مضطرب. این فضا بستری مناسب برای جنگ روانی است.»
نظرسنجیها نشان میدهد بیش از ۶۵٪ کاربران ایرانی نگران آغاز مجدد درگیری هستند؛ حتی با وجود نبود شواهد رسمی. این شکاف میان واقعیت و ادراک، نشانهای از موفقیت جنگ روانی است.
تاکتیکهای جنگ روانی
این جنگ رسانهای در سه محور دنبال شده است:
بیاعتبارسازی منابع رسمی برای ایجاد شک و زمینهسازی پذیرش روایتهای جایگزین.
رسانههای فارسیزبان خارجی؛ بازوی روایتسازی
شبکههایی چون ایراناینترنشنال، بیبیسی فارسی و صدای آمریکا با برنامههای ویژه، روایتهایی خاص را در قالب اطلاعرسانی وارد فضای عمومی کردهاند. در برخی برنامهها، تکرار واژگانی مانند «ناتوانی»، «تلفات»، و «فریب» بار ذهنی مشخصی ایجاد میکند.
روایتسازی متقابل رسانهای ایران
رسانههای رسمی ایران نیز با انتشار مستندها، گفتوگو با فرماندهان نظامی، و تحلیلهای رسانهای، در پی بازسازی اعتماد عمومی و تقویت حس امنیتاند.
یکی از اعضای تیم رسانهای دفاعی میگوید: «جنگ حالا در میدان نیست، در ذهن مردم است. تلاش ما انتقال روایت مستند از نبرد و نتایج آن است.»
واکنش جامعه مدنی؛ میان خستگی و آگاهی
برخی کاربران و فعالان رسانهای در برابر امواج اطلاعات، رفتارهایی چون مقایسه منابع و تحلیل مستقل نشان دادهاند؛ نشانهای از بلوغ رسانهای. اما اکثریت همچنان گرفتار خستگی روانی و بیاعتمادیاند؛ وضعیتی که امکان اقناع منطقی را دشوار میسازد.
در حالی که نبرد نظامی متوقف شده، جنگ روانی به شکلی پنهان، هوشمند و پیچیده ادامه دارد؛ جنگی که نه با موشک، که با تصویر، تحلیل و روایت هدایت میشود.
در این میدان، جامعهای پیروز خواهد بود که با سواد رسانهای، شفافیت اطلاعاتی و تابآوری روانی از خود دفاع کند.در دنیایی که مرزها با روایتها شکل میگیرند، مهمترین نبرد پس از جنگ، جنگی است برای تسلط بر معنا.
