رییس دولت در حالی با غروراعلام کرد که با بالاترین سطوح فساد مبارزه می کنیم و با کسی هم تعارف نداریم ، که سایت حسن روحانی با انتشار خبری گفت: دولت اسناد و امضا کنندگان را منتشر کند و اگر در دولت دوازدهم این فساد اتفاق افتاده آقای رییسی رییس قوه قضاییه بود» و چرا اقدامی در آن موقع نکرد.
این که « کاشف اصلی این فساد « خود دولت است و تا « بالاترین سطوح» مربوطه را برکنار کرده، دیگر ادعای تکراری است. اما براستی این بالاترین سطح چه کسی است؟
کلی گویی و تلاش بر ای انداختن تقصیر به دولت‌های قبل درجریان فسادهای مشهور دو سه دهه اخیر آنقدر تکراری شده است که جزهمین مصارف سیاسی درافکار عمومی فاقد پذیرش است.
اگر از موضع گیری های سیاسی ِ طیف های سیاسی فاکتور بگیریم می‌توانیم اندکی واقعی تر به علتها و دلایل پرداخت.
نزدیک به 4 میلیارد دلار فساد در چای ، نه اولین اختلاس و فساد بوده و نه آخرین؛ چون علت آن زیرساختی ست. بعبارتی گویا متغیر مهمی وجود دارد که سیاسیون می‌خواهند کتمان کنند. آنهم ساختار فساد زا است. از دیگر سو ضعف نظارت بر این ساختار و همچنین تضعیف شدگی چند ده دهه اخیر جامعه مدنی که بخشی مهم ازنظارت ، مردم هستند. گفتن اینکه ما شفافیت داریم، یا روزنامه نگاران آزاد هستند، نظارت بر اساس اخلاق دینی مسئولان اعمالی شود تنها یک حرف و ادعاست.
ما با جامعه بسیار شکننده و تضعیف شده مدنی مواجهه هستیم. نشریات ومطبوعات مستقل تنها درآرزو نفس دارند و حقیقت تو در توی میله های قفسی است که پرنده نظارت عام مردمی درآن افسرده شده است.
دولتی که وابسته به منابع طبیعی مانند نفت است در کنار عوامل دیگر چیزی نیست جز توزیع کننده رانت. طبیعی است رویکرد باندی،حزبی، طیفی دقیقا با فسادهای رخ داده در دولت‌ها مطابقت دارد که دلیلی قاطع بر تایید ادعای ماست که دولت وابسته به منابع طبیعی ، دولتی رانتی و توزیع کننده رانت عنوان کردیم.
در کنار این وضعیت ما با توزیع ناعادلانه ثروت و فرصت بین آحاد مردم نیزمواجه هستیم. این امرهم ناظر برمفهوم عدالت است. آزادی ( مثلا همین جامعه مدنی ضعیف شده) وعدالت متاسفانه بیش ازواقعیت در شعارها متبلور شده است. این متغیرها و نبود انها هم وضعیت لازم برای بروز فساد است.
تضعیف ارزش ها و هنجارهای اخلاقی در روابط اجتماعی و فرهنگ عمومی و یا فروپاشی نهاد خانواده هم نتیجه منطقی جامعه ای است که ثروت بطور ناعادلانه توزیع، جامعه مدنی و مطبوعات تضعیف شده، فرصت ها به صورت عادلانه برای هم فراهم نشده، ساخت سیاسی و اقتصادی معیوب نظام بروکراتیک کشور حاکم است. از جریان تصمیم سازی تا تصمیم گیری در سطوح مختلف، فساد می‌تواند ایجاد شود چون اصطکاک منافع از همان ابتدا بین طیف ها و قبیله های سیاسی وجود دارد و متاسفانه اقبال برای آنها نیز از گفتمان سیاسی بلکه از موقعیت اقتصادی ناشی می‌گردد. داشتن مطبوعات و رسانه های مختلف رایگان بدست نمی آید.
انحصار در واردات، انحصار در صادرات، سیاست های غلط اقتصادی ، قیمت های دستوری از دیگر زمینه های ساخت واقعیت فساد در جامعه ایران است.
چه بخواهیم و چه نخواهیم ما با فساد اقتصادی مواجه هستیم که از یک بخش به تمامی وجوه اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی تسری پیدا کرده است. واگرنه امکان ندارد که این چنین ابراختلاس ها صورت گیرد و نهادهای نظارتی متولی ازآن بی خبر باشند که بی‌خبر بودن آنها خود ناشی از ضعف ساختار و باخبر بودن و امکان برخورد نداشتن هم نتیجه نظام ساختار رانتی دولت است.
سلطان ها و مافیاها و مفسدان اقتصادی تنها بازیگران اصلی ساختار معیوب هستند نه خود آن. بعبارتی زنجانی ها، خاوری ها، فولاد مبارکه و پدیده دبش ووو عاملین فساد نیستند محصولات ساختار فاسد هستند و اینکه آنها را استثنا ندانستیم به دلیل این است که تعداد این گونه فسادها با الگوی معنادار جامعه شناختی به حدی رسیده است که بیان گر قائده مند بودن آن باشد. بی تفاوتی جامعه مدنی و افکار عمومی هرچند عامل تاثیر گذار است اما خود معلول چنین ساخت فاسد فساد است.
چای جهان یکی از معروف‌ترین برندهای چای در دوران قبل ازانقلاب بود. مدیر چای جهان مدیری موفق و کارآفرین، او یک سرمایه‌گذار کلاسیک بود که صرفاً با استفاده از خلاقیت‌های خود و ساختاری که به وی اجازهٔ تولید و کسب‌وکار می‌داد توانست به رفاه و رونق اقتصادی کشور کمک کند ، آن هم بدون گرفتن یک دلار ارز ترجیحی یا حمایت و رانت ؛ اما در مقابل چای دبش یک برند انقلابی است که برخلاف چای جهان که صرفاً از محصولات باغ‌های چای ایران استفاده می‌کرد صرفا وابسته به واردات چای از خارج است.
بنا به گفته سازمان بازرسی کل کشور، ۷۹ درصد ارز ترجیحی برای واردات چای به شرکت چای دبش اختصاص داده شده این اقدام با هماهنگی و تأیید وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی و بانک مرکزی از سال ۹۸ و طی سه سال صورت گرفته است. قرار بوده شرکت دبش از این سه میلیارد دلار ارز با نرخ ترجیحی برای واردات ماشین‌آلات و چای از هندوستان استفاده کند اما بخش قابل‌توجهی از این مبلغ را در جاهای دیگر هزینه کرده و به جای واردات چای مرغوب از هند چای نامرغوب از کنیا وارد کرده است. آری، چای جهان نماد یک رژیم سرمایه‌داری غربگرا بود،چای دبش نماد یک سیستم انقلابی مستقل و خودکفاست که رشته‌های وابستگی به غرب را قطع کرده است