بهار- پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای کشور در بحث تولید رادیوداروها ایران را در «رتبه نخست منطقه در تولید رادیوداروها» قرار داده و به گواه تحقیقات پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای با استفاده از رادیوداروهای جدید، روند و کیفیت درمان و تشخیص سرطان‌ها در کشورمان بسیار بالاتر رفته است.
به گزارش بهار از موج ، معمولاً هر زمان که صحبت از انرژی هسته‌ای و کاربردهای آن می‌شود، اذهان عمومی به سمت کاربردهای نظامی و به طور ویژه فاجعه‌ انسانی که آمریکایی‌ها در ناکازاکی و هیروشیما رقم زدند، معطوف می‌شود.
این درحالی است که اصلاً کاربردهای اصلی استفاده از انرژی هسته‌ای، کارکردهای صلح‌آمیز آن ازجمله، ارتقا شاخص‌های امنیت غذایی و کشاورزی، توسعه صنایع پایدار و دوست‌دار محیط زیست، تولید انرژی پاک، پزشکی هسته‌ای و… است.
درمان نیمی از مبتلایان سرطان در جهان وابسته به رادیوداروهاست
پزشکی هسته‌ای، شاخه‌ای از علم پزشکی است که در آن تشعشع و خواص هسته‌ای نوکلئیدهای رادیواکتیو و نوکلئیدهای پایدار، هم برای تشخیص و هم برای درمان امراض به‌کار می‌روند. تبلور علم پزشکی هسته‌ای را می‌توان در تولید رادیوداروها مشاهده کرد.
امروزه با پیشرفت سریع دانش هسته‌ای، پزشکی هسته‌ای و فناوری نانو، و تلفیق این سه، پیشرفت‌های سریعی در دانش تولید رادیو داروها به وقوع پیوسته است، از این رو امروزه بخش گسترده‌ای از تحقیقات علمی کشورهای پیشرفته معطوف به مطالعه و گسترش رادیوداروها است.رادیوداروها هم در فرایندهای مرتبط با تشخیص و پیشگیری از بیماری‌ها و هم در فرایندهای درمان بیماری‌ها کاربرد گسترده‌ای دارند و به ویژه امروزه از آنها در تشخیص و درمان انواع سرطان‌ استفاده بسیار گسترده‌ای می‌شود به‌طوری که نیمی از مبتلایان به سرطان در فرایند درمان خود از این رادیوداروها استفاده می‌کنند.
در یک تعریف ساده به هر دارویی که در ساختار آن یک رادیو ایزوتوپ موجود باشد، «رادیودارو» گفته می‌شود. رادیوایزوتوپ‌ها در واقع عناصر ناپایداری هستند که با توجه به ساختار اتمی‌شان از خود پرتو منتشر می‌کنند که این پرتوها دارای طول موج و سطح انرژی‌ متفاوتی هستند و بر همین اساس می‌توانند در فرایندهای مختلف تشخیصی و درمانی به کار گرفته شوند. ازجمله مهم‌ترین این کاربردها در شناسایی خونریزی و تومورهای مغزی و تشخیص زودهنگام انواع سرطان‌هاست.
ایران و تولید 50 رادیودارو
همزمان با معطوف شدن توجهات جوامع علمی دنیا به استفاده از انرژی هسته‌ای در تولید رادیوداروها، کشور ما نیز از این مهم مغفول نمانده و استفاده از فناوری هسته‌ای در تولید دارو از سال‌ها قبل مورد توجه دانشمندان ایرانی قرار داشته است.
تولید این رادیوداروها از اواسط دهه 60 شمسی آغاز شده و کار از سال 1388، همزمان با انعقاد قرارداد میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان انرژی اتمی به طوری جدی‌تری دنبال شد.
بر اساس این تفاهم‌نامه، مقرر شد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای به عنوان مجری تولید رادیوداروها نسبت به اجرای این طرح اقدام کند. به منظور تعیین اقلام دارویی که باید با استفاده از این فناوری به تولید می‌رسید، گروهی از کارشناسان و محققان در قالب کمیته راهبردی نسبت به بررسی نیازهای دارویی کشور که می‌توانست با استفاده از این فناوری تامین شود، اقدام و در نهایت با دریافت استعلام از 20 مرکز پزشکی هسته‌ای و دانشگاه‌های علوم پزشکی مختلف در سراسر کشور، در نهایت لیستی از 30 قلم داروی اولویت‌دارِ مورد نیاز تهیه و بر اساس امکانات و توانایی موجود، تولید این رادیوداروها آغاز شد.تولید رادیوداروها در ایران علیرغم تحریم‌های ناجوانمردانه غربی‌ها در حوزه پزشکی هسته‌ای سرعت چشمگیری داشت و در زمان حدود 6 سال از انعقاد تفاهم‌نامه میان معاونت علمی و سازمان انرژی اتمی، ایران علاوه بر تولید، در جمع صادرکنندگان رادیوداورها نیز قرار گرفت و داروهای ایرانی به 15 کشور جهان ازجمله مصر، هند، پاکستان، عراق، لبنان، سوریه و ‌برخی کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
تولید 20 رادیودارو نسل 3 تا 2 سال آینده
در رابطه با پیشرفت‌های ایران در حوزه رادیوداروها، دکتر بهروز علیرضاپور عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای گفت: رادیودارها در سه نسل تولید می‌شوند. نسل اول مرتبط با رادیو ایزوتوپ‌هاست. نسل دوم رادیوداروهایی هستند که ویژه بافت هستند و مثلاً برای بیماری‌های قلبی یا تشخیص بیماری‌های کلیوی، ریوی و… استفاده می‌شوند. ما درحال حاضر حدود ۳۵ تا ۴۰ دارو در این حوزه داریم که تقریباً 30 سال است در کشور ما تولید می‌شوند.
وی ادامه داد: نسل سوم، رادیو داروهای نوین و هدفمند هستند که قیمت خیلی بالایی در دنیا دارند که هر دوز تشخیصی آنها حدود ۴ تا ۵ هزار دلار و دوز درمانی نیز تا ۲۰ هزار دلار قیمت دارد. این رادیوداروها برای یک سرطان خاص استفاده می‌شوند و به صورت هوشمند می‌توانند سرطان‌ها را از یکدیگر تشخیص بدهند و دقیقاً در بافت هدف خودشان تجمع پیدا بکنند که این باعث می‌شود عملاً آسیبی به بافت‌های سالم بدن وارد نشود.
متخصص داروسازی هسته‌ای از سازمان انرژی اتمی بیان کرد: ما در کشور کمتر از ۱۰ داروی هدفمند داریم اما مطالعات پیش‌بالینی و بالینی نزدیک به حدود ۲۰ رادیو داروی نوین در سازمان انرژی اتمی شروع شده است و این نوید را می‌دهیم که نهایتاً تا دو سال آینده احتمالاً حدود ۲۰ رادیودارو به این لیست ۱۰ رادیوداروی هدفمند فعلی اضافه خواهیم کرد.
علیرضاپور یادآور شد: در مجموع در کشور ما در حال حاضر حدود ۵۰ رادیودارو در اختیار مردم در بخش تشخیصی و درمانی قرار گرفته است و همچنین ۲۰ رادیو دارو نیز تا دو سال آینده به این لیست اضافه خواهند شد که اکنون بخشی از آنها در مراحل مطالعات آزمایشی و بخشی نیز در مرحله مطالعات بالینی هستند.
وی با بیان اینکه فاصله زیادی با کشورهای سرآمد در این حوزه نداریم، تصریح کرد: در حوزه رادیودارو همان کشورهای پیشرفته دنیا که در تمام عرصه‌های تکنولوژی حضور فعال دارند، در اینجا نیز جلوتر از سایرین هستند. به عنوان مثال کشورهای ایالات متحده آمریکا، آلمان، اتریش، هلند، انگلیس و ژاپن در این عرصه فعال بوده و صادر کننده فناوری هستند. وضعیت ما نیز در زمینه رادیو دارو قابل رقابت با تمام کشورهای پیشرفته دنیا است.