افزایش سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز وارداتی از روسیه، توان بازیگری ایران را در زمینه صادرات و سوآپ گاز افزایش می‌دهد.
به گزارش بهارازشانا به نقل سایت خبری از اندیشکده راهبردی تبیین، تحلیل چشم‌انداز آینده مصرف انرژی جهانی حاکی از آن است که افزون بر حرکت عمومی جهان به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش تولید کربن، گاز طبیعی همچنان یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی در جهان آینده خواهد بود، چنان‌که در حدود ۲۲درصد از سبد انرژی مصرفی جهان در سال ۲۰۵۰ را گاز طبیعی تشکیل خواهد داد.
همچنین گستره وسیع مصارف و کاربردهای گاز طبیعی این حامل انرژی را به یکی از حیاتی‌ترین انرژی‌های جهان تبدیل کرده است. استفاده از گاز در تولید برق، گرمایش و فرایندهای صنعتی نیازمند گرمای بالا، همچنین به‌عنوان خوراک در صنایع پتروشیمی و صنعت کود از مهم‌ترین کاربردهای گاز طبیعی خواهد بود.
در این بین، حتی کشورهایی که فاقد منابع طبیعی گاز هستند نیز سعی دارند با نقش‌آفرینی در ترانزیت و فرآورش آن، خود را به یک بازیگر در این عرصه تبدیل کنند.
ایران و روسیه بیشترین ذخایر هیدروکربنی اثبات‌شده در جهان را دارند و بخش زیادی از اقتصاد دو کشور بر پایه صادرات منابع نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی شکل گرفته است. با توجه به اهمیت گاز طبیعی در مناسبات آینده انرژی جهانی، همکاری ایران با روسیه در زمینه گاز طبیعی سبب تقویت نقش جمهوری اسلامی ایران در معادلات آینده انرژی جهانی و به‌تبع آن اقتصاد، سیاست و امنیت در منطقه و فضای بین‌الملل می‌شود.
توجه به این نکته ضروری است که پیش از جدی‌شدن ایران به‌عنوان مقصد صادرات گاز روسیه، ترکیه تلاش‌ بسیاری کرد تا خود را به‌عنوان قطب تجارت گاز روسیه مطرح کند که با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب‌تر ایران و هوشیاری دستگاه‌های دخیل در دیپلماسی انرژی، جمهوری اسلامی ایران توانست در این زمینه با روسیه به توافق برسد.
واردات گاز از روسیه و تبدیل‌شدن به
قطب گازی
با توجه به مشابهت اقتصاد ۲ کشور و وجود رقابت در زمینه جذب سهم بیشتر از بازارهای انرژی، چشم‌انداز همکاری‌های راهبردی در این زمینه روشن نبوده است، باوجوداین، وقوع جنگ اوکراین این فرصت و زمینه را برای دولت سیزدهم فراهم کرد تا با استفاده از ظرفیت دیپلماسی انرژی خود، وارد همکاری سطح بالای انرژی با روسیه شود. از همکاری‌های موفق ایران و روسیه در طول مدت دولت سیزدهم می‌توان به تفاهم ۴۰ میلیارد دلاری با گازپروم، سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری روسیه در توسعه میدان‌ها، انتقال فناوری پلتفرم فروش و تجارت گاز روسیه و سرانجام توافق واردات و انتقال روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز از روسیه به ایران دانست.
«الکسی میلر» در تهران؛ سفیر اختصاصی پوتین
با توجه به اهمیت راهبردی دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم و توجه ویژه شخص رئیس‌جمهوری وقت به این موضوع، در جریان سفر فشرده یک‌روزه سیدابراهیم رئیسی به مسکو در ۱۷ آذر ۱۴۰۲، یکی از محوری‌ترین مسائل بحث‌شده، پیگیری واردات گاز از روسیه به ایران بود. مسئله‌ای که با اعلام نظر مثبت رئیس‌جمهوری روسیه همراه شد. پس از آن، الکسی میلر، الیگارش بزرگ روس و مدیرعامل بزرگ‌ترین شرکت گاز جهان، که از مورد اعتمادترین همکاران پوتین است، مسئولیت پیگیری این موضوع را از سوی روسیه به‌ عهده گرفت. همسو با این اتفاق، مدیرعامل شرکت گازپروم در اردیبهشت‌ سال ۱۴۰۳ در سفری که به تهران داشت و در نشست محرمانه ۲ نفره با محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری، که مسئولیت طرف ایرانی مذاکرات را به‌ عهده داشت، دیدار و گفت‌وگو کرد.
پس از توافق روی مقدمات در سفر اردیبهشت‌، در سفر بعدی میلر به تهران در تیر ۱۴۰۳ توافق واردات روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از روسیه به ایران میان وزیر نفت و مدیرعامل گازپروم امضا شد.
بن‌بست صادراتی روسیه و تلاش برای خلق بازار جدید گازی
جنگ اوکراین نقطه عطفی در بازارهای صادراتی انرژی روسیه پدید آورد. هرچند آمریکا و اروپا سعی داشتند با اعمال سقف قیمتی برای نفت خام و فرآورده‌های نفتی انتفاع روسیه را کاهش دهند، اما این کشور توانست با انتقال بازار صادرات خود به چین، هند، ترکیه و امارات بخش بزرگی از این تحریم‌ها را خنثی کند. اما در مسئله صادرات گاز موضوع متفاوت بود. روسیه در سال ۲۰۲۱ و پیش از آغاز جنگ اوکراین، سالانه ۲۴۴ میلیارد متر مکعب صادرات گاز داشت که این عدد در سال ۲۰۲۳ به ۱۴۲ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. بیش از ۵۵درصد سبد صادراتی روسیه در سال ۲۰۲۱ که حدود ۱۴۰ میلیارد متر مکعب بود به اروپا تعلق داشت که در سال ۲۰۲۳ به ۲۷ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
تلاش روسیه برای جبران کسری صادرات گاز از طریق بازارهای چین، هند و ترکیه نیز با محدودیت‌های سیاستی و فنی روبه‌روست. چنان‌که سهم چین از ۱۰ میلیارد مترمکعب واردات گاز در سال ۲۰۲۱ از خط لوله قدرت سیبری ۱ به ۲۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال ۲۰۲۳ رسید. افزایش صادرات به کشورهای قفقاز و آسیای میانه نیز کمتر از ۵ میلیارد متر مکعب از گاز معطل‌مانده روسیه را پوشش داده است. از طرفی ترکیه ازجمله کشورهایی بود که تمایل داشت از بحران انرژی به‌وجودآمده میان روسیه و اروپا نهایت بهره‌برداری را کرده و خود را به قطب گازی و محل صادرات مجدد گاز روسیه به اروپا تبدیل کند. افزون بر آن تلاش‌های گسترده اردوغان برای تحقق این موضوع، حجم گاز صادراتی روسیه به ترکیه از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ با کاهش ۵ میلیارد متر مکعبی نیز روبه‌رو شده است.
اقبال روسیه به بازارهای جنوبی
با توجه به آمارهای بالا، هم‌اکنون حدود ۹۵ میلیارد متر مکعب ظرفیت مازاد صادراتی در حوزه گاز روسیه وجود دارد. همچنین نیاز شدید روسیه به بازارهای صادراتی جدید این امکان را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کرده است که واردات گاز طبیعی از روسیه را کلید بزند. دولت سیزدهم ذیل یک دیپلماسی انرژی فعال توانست بعد از ۲ سال از آغاز جنگ اوکراین، با طرف روسی برای واردات گاز از این کشور به تفاهم برسد. طبق اظهارات جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، توافق با روسیه مبنی بر واردات و انتقال روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب معادل سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه از طریق خط لوله امضا شده است. مطابق این توافق، مقرر است روسیه پس از احداث خط لوله (با سرمایه‌گذاری خود روسیه) به مدت ۳۰ سال این گاز را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار دهد.
با این وصف، صادرات و انتقال گاز روسیه از مسیر ایران، افزون بر خارج‌کردن روسیه از تنگنای صادرات گاز، منافع متعددی برای ایران پدید می‌آورد از جمله:
۱. تقویت وابستگی متقابل منطقه‌ای و تبدیل ایران به قطب گازی/2. . اجرای کامل تعهدات صادراتی پیشین/3. افزایش توان بازاریابی با تأکید بر بازار ۳۰ میلیارد مترمکعبی هند/۴. کاهش ناترازی و جلوگیری از خسارت ۱۵ میلیارد دلاری و آسیب‌های زیست‌محیطی/۵. اجرای طرح‌های توسعه‌ای نیازمند انرژی