سیوششمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم برای ایران»، بار دیگر مصلی امام خمینی (ره)را به کانون تپنده فرهنگ، اندیشه و گفتوگو بدل کرده است.
این نمایشگاه به عنوان آیینهای از پویایی فرهنگی، تعاملات بینالمللی و دغدغههای نشر در ایران امروز از سال ۱۳۶۷ تاکنون، همچنان یکی از مهمترین گردهماییهای نشر در منطقه غرب آسیا بوده و هر ساله، میلیونها نفر از دانشجویان، پژوهشگران، خانوادهها و علاقهمندان به فرهنگ و کتاب در این رویداد شرکت کرده و آن را به فرصتی بیبدیل برای ترویج کتابخوانی و تعامل فرهنگی بدل میسازند.
امسال بیش از ۲۳۶۰ ناشر ایرانی و ۶۰۰ ناشر خارجی از کشورهای مختلف، از جمله ۲۴ ناشر لاتین و ۶ ناشر عرب، تازهترین آثار خود را در ۷۵ هزار مترمربع فضای نمایشگاهی با امکانات رفاهی و دسترسی مناسب به مترو و حملونقل عمومی عرضه کردهاند.
تنوع موضوعات کتابها از ادبیات و علوم انسانی تا کتابهای کودک و نوجوان، دانشگاهی و تخصصی را دربر گرفته و حضور ناشران بینالمللی و غرفه ویژه کشور عراق بهعنوان مهمان افتخاری، بُعد دیپلماسی فرهنگی نمایشگاه را تقویت کرده است.
در کنار فروش کتاب، نشستها، کارگاهها، رونمایی آثار و جلسات دیدار با نویسندگان، به نمایشگاه هویتی فراتر از یک بازار داده و این رویداد را به فرصتی برای شبکهسازی میان نویسندگان، مترجمان، ناشران و مخاطبان تبدیل کردهاند تا به راحتی بتوانند به تبادل ایدهها و خلق همکاریهای تازه دست یابند.
یکی از نکات مثبت نمایشگاه امسال، ادغام بخش مجازی با نمایشگاه حضوری است که دسترسی علاقهمندان در سراسر کشور را به آثار عرضه شده، تسهیل کرده و سرعت و کیفیت خرید کتاب را ارتقا بخشیده است. همچنین، راهاندازی سالن فناوریهای نشر و حضور شرکتهای دانشبنیان، حاکی از حرکت صنعت نشر ایران به سوی آیندهای دیجیتال است.
از سوی دیگر، نقش اقتصادی و اجتماعی نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران قابل کتمان نیست و خوشبختانه تخفیفها و بنهای یارانهای، امکان خرید کتاب را برای اقشار بیشتری از مردم فراهم کرده و امید است به رونق صنعت نشر و حمایت از نویسندگان و ناشران داخلی منجر شود.
شاید مهمترین چالش موجود در این رویداد فرهنگی و اجتماعی، تمرکزگرایی است. حتی با وجود گسترش بخش مجازی، بسیاری از ناشران شهرستانی و کوچکتر، در رقابت با ناشران بزرگ تهرانی، همچنان با چالش مواجهاند. همچنین، ازدحام و ترافیک سنگین اطراف محل نمایشگاه، تجربه بازدید حضوری را برای بسیاری دشوار میسازد.
کیفیت و تنوع آثار خارجی نیز موضوعی قابل بحث در حوزه کاستیهای این نمایشگاه به شمار میرود. هرچند حضور ناشران خارجی پررنگ است، اما تنوع و بهروزرسانی عناوین، بهویژه در حوزه کتابهای علمی و دانشگاهی، هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد. محدودیتهای ارزی و موانع واردات نیز دسترسی به تازهترین منابع بینالمللی را دشوار کرده است.
برنامههای جانبی نمایشگاه هم به نوآوری بیشتری نیاز دارند. نشستها و کارگاهها، گاه تکراری بوده برای جذب نسل جدید و ایجاد انگیزه بیشتر در جوانان، نیازمند برنامهریزی خلاقانهتر و بهرهگیری از ظرفیتهای فناوریهای نوین است.
نباید فراموش کرد که نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، فقط ویترینی برای عرضه کتاب نیست و باید به محفلی برای گفتوگوی فرهنگی، رشد صنعت نشر و ارتقای سواد جامعه تبدیل شود و در این راستا پیشنهاد میشود:
۱. برای تقویت حضور ناشران شهرستانی و مستقل، تسهیلات ویژهای واگذار گردد، حمایتهای مستمری از نشر بومی صورت پذیرد و فرصتهای برابر و عادلانهای برای دیده شدن آثارشان فراهم شود تا صدای فرهنگ و هنر مناطق مختلف کشور به شکلی گستردهتر و پررنگتر شنیده شود.
۲. گسترش همکاریهای بینالمللی و دعوت از نویسندگان و ناشران برجسته و مطرح جهانی، میتواند سطح کیفی و تنوع نمایشگاه را به طور چشمگیری ارتقا دهد و این رویداد فرهنگی را به پلی موثر برای تبادل اندیشهها و فرهنگها در سطح جهان تبدیل کند.
برنامهریزی خلاقانهتر و نوآورانهتر برای نشستها و کارگاهها، با تمرکز ویژه بر موضوعات روز، فناوریهای نوین و نیازهای نسل جوان، میتواند شور و نشاط بیشتری به فضای نمایشگاه ببخشد و انگیزه حضور و مشارکت فعال مخاطبان را افزایش دهد. بدون شک با رفع چالشها و بهرهگیری از فرصتهای نوین، این رویداد بیش از پیش به موتور محرک فرهنگ و اندیشه در ایران و منطقه تبدیل شده و با تحقق شعار «بخوانیم برای ایران»، آیندهای روشن از دانایی و گفتوگو را در این کهنسرزمین سرشار از فرهنگ و غرور و سربلندی رقم خواهد زد؛ آیندهای که در آن قلمها و کتابها، تاریکی جهل را درنوردیده و نور دانش و خرد، پرچم پرافتخار ایران را در جهان برافراشته نگه میدارد.
سرمایهگذاری بیشتر در بخش مجازی و توسعه خدمات دیجیتال، راهکاری کلیدی برای تبدیل نمایشگاه کتاب تهران به الگویی پیشرو در منطقه است؛ این امر دسترسی به کتاب و برنامههای فرهنگی را برای علاقهمندان در سراسر کشور و حتی فراتر از مرزها تسهیل میکند.
