زهرا زارع:

طی این سالها که حقآبه هیرمند از سوی افغانستان داده نمی شد به بهانه خشکسالی بود اما اینک که بنا به ادعای ملا عبدالغنی برادر معاون اقتصادی طالبان سد کمال خان و کجکی لبریز شده اند و این مقام دولتی علنا اعلام کرده است که به علت بارندگی ها در کشور سطح منابع آبی افغانستان افزایش داشته است.بنا بر این ادعا، طبیعی است که دیگر از دادن حقآبه هیرمند خودداری نکند.

روابط ایران با کشورهای دیگر باید بر این اساس تنظیم شود که چقدر حقوق آبی آن را رعایت می‌کنند؟ باید این پیام را به همسایگانمان بدهیم که مسئله آب برای مان بسیار اهمیت دارد و می‌تواند در روابط تجاری و بحث پذیرش مهاجران تاثیرگذار باشد
تا زمانی که حق آبه هیرمند توسط افغانستان پرداخت نشود، صحبت از این موضوع نباید متوقف شود. مطالبه حق آبه هیرمند امروز مطالبه عمومی جامعه ایران و افکار عمومی است. جدای از انتظاری که ملت ایران از افغانستان دارند، حق ایران باید پرداخت شود. نیاز به یادآوری نیست که سال‌ها است ایران به مامنی برای مهاجران افغانستانی قانونی و غیرقانونی تبدیل شده‌است. در این حوزه موضوع دیپلماسی آب بسیار پررنگ است و باید جدی گرفته شود.
معاهدات و عهدنامه‌ها
مسعود امیرزاده کنشگر محیط زیست در این باره به بهارگفت: «به نوعی یک مطالبه حق آبه از دولت همجوار خودمان یعنی دولت افغانستان داریم. میزان حق آبه سالیانه حدود۸۲۰میلیون متر مربع است اما متاسفانه چند سالی است که این حق آبه به کشور ما نمی‌رسد. مرتب فضای افکار عمومی، رسانه‌ای و مردم محلی به این مسئله می پردازد. دولتمردان نیز این حقابه را مطالبه می‌کنند اما عملا حق آبه‌ای که باید به سرزمین ما روانه شود، نمی‌رسد. ما یک معاهده در این باره داریم که مربوط به قبل از انقلاب است. این معاهده یکی از معاهدات ثبت شده جهانی در زمینه پرداخت حق آبه بین یک کشور بالا دست و پایین دست است که افغانستان بالا دست واقع شده و ایران پایین دست این کشور است. اما فارغ از این معاهده حتی یک عهدنامه های بین المللی وجود دارد که آن ها ناظر به این هستند که دو سرزمین همجوار باید حقوق آبی یکدیگر را نسبت به آبراهه‌های مشترک خود رعایت کنند. یکی از مشهورترین آن ها عهد نامه ۱۹۹۷ است که بسیار مشهور است و همه آن را به رسمیت می‌شناسند.»
وی در ادامه تصریح کرد: «کنوانسیون سال ۱۹۹۷ تحت عنوان کنوانسیون استفاده غیرکشتیرانی از آبراهه‌های بین‌المللی است که نهایتا در سال ۲۰۱۴ به حدنصاب امضاها رسید. این کنوانسیون ۳۷ ماده دارد و ناظر بر این است که حقوق مشترک کشورهای همجوار نسبت به منابع آبی رعایت شود. ماده ۷ این کنوانسیون بسیار مهم است و در آن قید شده که استفاده کشورهای همجوار از منابع آبی نباید منجر به زیان یا ایجاد محدودیت در طرف دیگر شود. این به نوعی مرتبط به حق اعمال مالکیت است. در این کنوانسیون منبع آبی که به صورت طبیعی جریان پیدا می‌کند، ملاک تعیین حق برای کشورهایی است که در یک محدوده آبی واقع شده اند. نباید برداشت‌های بالادست منجر به محدودیت برای کشورهای پایین دست شود و زیان‌هایی را برای آن ایجاد کند. این دومین دلیلی است که دولت افغانستان باید حقوق آبی دولت ایران را رعایت کند. سومین دلیلی که می‌خواهم به آن اشاره کنم، حقوق همسایگی و همجواری هم‌زبانی و هم‌کیشی است که بین دو ملت ایران و افغانستان برقرار است. اگر بخواهیم ما نزدیک ترین همسایه کشور را از خیلی جهات انتخاب کنیم باید افغانستان را نام ببریم. لذا با توجه به بندهایی که این دو ملت را به یکدیگر پیوند داده است، ملت ایران چشم انتظاری خاصی از دولت افغانستان از جهت حسن همجواری و رعایت حقوق خود دارد. این‌ها بخشی از دلایلی است که انتظار می‌رود دولت افغانستان حق‌آبه ایران را تامین کند.»
امیرزاده در ادامه گفت: «چهارمین علت بحث محیط زیست است؛ محیط زیست یک امر پیوسته‌ای است و سرزمین‌ها با مرزها که صرفا یک امور قراردادی هستند از یکدیگر جدا شده‌اند. یعنی امور طبیعی خارج از امور قراردادی، مکانیسم‌های خاص خود را دارد؛ وقتی بر رودخانه‌ای مانند هیرمند به صورت افراطی بند زده می‌شود، امتداد آن ها که تالاب هامون است خشک خواهد شد. در این شرایط ایران از نظر مسائل زیست محیطی حتما متضرر خواهد شد اما در دراز مدت این مسئله در ایران باقی نخواهد ماند و به سرزمین‌های همجوار نیز که نزدیک‌ترین آن افغانستان است این ضایعه محیط‌زیستی منتقل خواهد شد مانند افزایش گرما و افزایش گرد و خاک. همینطور وقتی مردم این سمت مرز دچار مسائل اقتصادی حاد شوند، به نوعی چرخه‌های اجتماعی باعث خواهد شد که مسائل به آن طرف مرزها نیز منتقل شود. لذا این پیوستار سرزمینی و محیط زیستی را دولت افغانستان باید ببیند و سعی کند هرچه زودتر حقوق آبی ایران را رعایت کند.»
این کارشناس محیط زیست در ادامه گفت: «آنچه که اشاره شد بیشتر ناظر بر مطالباتی بود که ما نسبت به افغانستان داریم. اما از طرف دیگر باید به اهمال مسئولین کشور در خصوص این موضوع توجه کنیم؛ متاسفانه دولت ما در این حوزه بسیار ضعیف عمل کرده‌است. یعنی حقوق آبی سرزمین آنطور که باید و شاید دنبال نشده و همین باعث شده است که این توهم برای همسایگان ما ایجاد شود که این حقوق آبی برای ایرانیان مهم نیست. همه سرزمین‌ها نسبت به آب حساسیت دارند؛ همواره برای ایران، آب اهمیت فوق العاده‌ای داشته است. چطور می‌شود که یک همچین سرزمینی نسبت به حقوق آبی خود حساسیت نداشته باشد آن هم در قسمتی مانند سیستان؟ اگر به تمدن ایران نگاهی داشته باشیم متوجه تنیدگی با مسئله سیستان، هامون و هیرمند می شویم. بسیاری از اسطوره های ما اصلا مربوط به این سرزمین و ناحیه است. اما شاید عدم پیگیری درست مطالبات آبی توسط کشور ایران باعث شده‌است که این پیام مخابره شود که حقوق آبی برای ایران اهمیتی ندارد. لذا من تصور می‌کنم امروز، وقت آن است که ما مسئله آب و حقوق بین‌المللی آب را مجدانه پیگیری کنیم و مطالبات مربوط به آب را در صدر مطالبات خود قرار دهیم. یعنی سایر مطالبات در حوزه دیپلماسی باید از مسئله آب پیروی کنند.»
فاجعه محیط زیستی
او در آخر خاطر نشان کرد: «حتی روابط ما با کشورهای دیگر باید بر این اساس تنظیم شود که چقدر حقوق آبی ما را رعایت می‌کنند؟ ما باید این پیام را به همسایگانمان دهیم که مسئله آب برای ما بسیار اهمیت دارد و می‌تواند در روابط تجاری و بحث پذیرش مهاجران تاثیرگذار باشد. لذا وقتی ما از دیپلماسی آب حرف می‌زنیم این توقع را داریم که سایر سیاست‌ها به نوعی از آن تبعیت کنند. خیلی وقت است که ما از ظهور و بروز فاجعه محیط زیستی در منطقه به واسطه قطع حق آبه ایران هشدار داده‌ایم. این حق آبه چندان دندانگیر نیست اما همین حداقل حق آبه تامین نشده و باعث شده است که منطقه دچار مسائل زیست محیطی شود. هامون خشکیده و سرزمین دچار پسرفت اقلیمی شده‌است.